De tweeherigheid van Maastricht, vastgelegd in de Alde Caerte

Foto: antiquariaat stille

Maastricht kende tot ver in de 18de eeuw een voor Nederland unieke bestuursvorm: de ‘tweeherigheid’. Deze zorgde ervoor dat de stad als enige in de Lage Landen godsdienstvrijheid kende. Ook was het aan deze ‘tweeherigheid’ te danken dat in Maastricht een vergaande vrijheid van boekdruk ontstond. Zou dat de reden kunnen zijn waarom Maastrichtenaren een moeilijk te peilen volkje zijn? Van de ene kant staat Maastricht te boek als conservatief, maar van de andere kant is de stad altijd prat gegaan op  zijn vrijheidsdenken en liberalisme.

Maastricht kende als sinds 1283 een eigen stedelijke grondwet: de ‘Alde Caerte’. En dit was ook wel nodig. Vanaf 1204 tot aan het einde van het ancien regime, de verovering van de stad door de Fransen in 1794, bestond de unieke bestuursvorm van ‘tweeherigheid’. De beide soevereine heren van Maastricht, te weten de hertog van Brabant en de prins-bisschop van Luik, bezaten binnen het grondgebied van de stad gelijke rechten en plichten. Ook  hadden zij hun eigen burgemeester. Dat is de reden waarom het stadhuis op de markt twee volstrekt gelijksoortige trappen en ingangen heeft.

De stad was geografisch opgedeeld in een Luiks deel en een Brabants deel. Zo waren er Luikse en  Brabantse Maastrichtenaren. De nationaliteit van de moeder bepaalde bij geboorte de nationaliteit van de  nieuwe burger.   

Bij de verovering van Maastricht in 1632 door de Prins van Oranje, Frederik Hendrik,  gingen de Brabantse rechten over naar de Staten Generaal in Den Haag. Zo konden hier openlijk twee godsdiensten worden beleden. Zowel de katholieken als de protestanten hadden hun eigen kerk. In feite was Maastricht hiermee de enige stad in de Lage Landen die godsdienstvrijheid kende. De protestanten konden hun godsdienst zonder beperkingen vieren in de naast de St. Servaas op het Vrijthof gelegen St. Jan.

boek alde caerteboek receuil recessen

“Een Heer geen Heer, Twee Heer één Heer”.

De rechten en plichten van de beide soevereine heren werd in 1284 als stedelijke grondwet vastgelegd in de ‘Alde Caerte’.  Deze grondwet is in de loop der tijd steeds aangepast en is beschreven in de zogenaamde ‘Receuil der Recessen’.

Deze unieke regeervorm kwam er feitelijk op neer dat de Maastrichtse burger meer vrijheden kende dan burgers in andere steden. Immers niet één heer kon het volk zijn absolute wil opleggen.

Ook de boekdrukkunst floreerde in de loop der eeuwen. De Maastrichtse boekdrukkers profiteerden van het heersende liberale klimaat, ze konden veel vrijer drukken. Vooral in de 17e eeuw werd de Franse markt voorzien van (revolutionaire) boeken die in Frankrijk waren verboden.

Beide zeldzame boeken zijn te vinden bij Antiquariaat Stille in de Rechtstraat.